Еженедельная региональная аграрная общественно-политическая газета,
г. Костанай, ул. Тәуелсіздік, д. 83, офис 620, 54-08-30, 91-78-51 kostanay-agro@mail.ru

Мы в соцсетях

Бейімбет мұралары

9 августа 2019 15:00 • 815 просмотров

Кеңестік заманның «бас жазушысы» Бейімбеттің шығармашылық зертханасында халық батыры Амангелдi Иманов жайындағы еңбектері оқшау тұрады. Бұл партия белгілеп берген әлеуметтік тапсырыс барысында зерттеліп, игерілген тақырып еді. Бұған Ғабит Мүсiрепов екеуi бiрiгiп жазған «Батыр большевик Амангелдi» очеркi, қос автордың жеке кiтап болып шыққан «Амангелдi» (1935) пьесасы, толық нұсқасы сақталмаған «Шабуыл» пьесасы, «Амангелдi» кинофильмi нақты мысал бола алады.

Авторлар Амангелдiнiң сахналық бейнесiн жасауға бiрден бара қойған жоқ. Алдымен «Шабуыл» деген пьеса жазып, барлау жасады. «Шабуыл» мәтіні түгел сақталмаған, бар болғаны – «Әдебиет майданы» журналының 1934 жылғы екі нөміріне жарияланған үзінділері ғана. Онда Торғай қаласы – Шыршық қаласы деп, Амангелдi – Есенгелдi деп алынған. Бұл – Аман­гел­дiнiң сахналық бейнесін жасаудағы алғашқы шығармашылық әрекет және болашақ «Амангелдi» драмасына негiз болған шығарма. Дегенмен, пьесадағы Амангелді бейнесінің жұрт­шы­лық күткендей жоғары деңгейде бол­мағаны сол кезде-ақ сөз болмай қал­мады. Ғ.Мүсіреповтің естелігінде Бейімбет Майлиннің атынан айтылатын: «Екеуміздің «Амангелдімізде» толып жатқан шикілік бар. Тегі, соған қайта оралғанымыз дұрыс болар» деген сөздерді осылай ұғуға болады.

Замандастарының естелігіне қара­ған­да, Б.Майлиннің Амангелді туралы роман да жазбақ ойы болған. Соған орай оның тақырыпты барынша толық игеру жолындағы шығармашылық әрекетін Ғ.Мүсірепов: «Амангелдінің елінде 70-80 адаммен кездестік. Бейімбет бес дәптер толтырды, мен – бір жарым-ақ… Бейімбет кездескен адамдардың көбіне мінездеме жасапты, мен – оншақты-ақ адамға…» деп жазды кейіннен. Бұдан кейін үш автор (В.Иванов, Б.Майлин, Ғ.Мүсiрепов) «Амангелдi» кинофильмiнің сценарийiн жазды. Фильмді түсіру 1937 жылдың соңына таман аяқталды. «Амангелдi» киносының сөзiнiң барлығын Бейiмбет жазған едi, оны Ғабиттiң өзi айтып отыратын» дейдi белгiлi өнер шеберi Серке Қожамқұлов. Бірақ 1938 жылы «Амангелдi» көркем фильмi экранға шыққан кезде оның титрiнде екi сценарист – Ғабит Мүсiрепов пен Всеволод Ивановтың ғана есiмi жазылды. Кино түсiрiлiп біткен бойда Б.Майлин «халық жауы» деген жаламен ұсталды… Ғабит Мүсіреповтің бұдан кейін Амангелді тақырыбына қайта оралуы, бұл орайдағы кейінгі ой-пікір, ұстанымдары өз алдына бөлек әңгіме.

Бейімбеттің белгiсiз туындыларын ғылыми-әдеби айналымға қосу әдетте өткен ғасырдың 20-30-шы жылдардағы ұлт­тық баспасөздің нақты материал­да­рын саралау, жан-жақты іздестіру арқылы жүзеге асып келеді. Осы не­гізде бірқатар жаңа көркем шы­ғар­малары, оқулықтары мен оқу кiтап­та­ры, күнтiзбелiк жинақ­та­ры, әлiппе мен әлiппе орнына пайдала­ны­латын құралдары («Шала сауаттылар үшін оқу кітабы», «Күш», «Жаңаша оқы, жаз!», «Әдебиет тану оқу құралы», «1929 жылдың шаруа календары», «1930 жылдың шаруа календары», «1931 жылғы календарь жинағы», «Сауат үшін», «Сауаттандырғыш», «Букварь для ликбезников») зертханасына қосылды.Ұзақ уақыт зер салынбай келген тәржiмелiк тәжiрибелерi таразыланып, баспасөз бетiнде қалған аударма еңбектерi (В.Бонч-Бруевич. Жолдас Ленинге істелген қастық; П.М.Быков. Романов­тардың соңғы күндері; Н.Остров­с­­кий. Дауылда туғандар, т.б.) талданып, іші­нара қайта жариялана бастады.