Бір жарым жыл ішінде (2019 жылғы қаңтар – 2020 жылғы маусым) Қырғызстаннан Қазақстан мен Ресейге 79 163 автокөлік құралы тасымалданды (кедендік бақылаудағы транзитті есепке алмағанда).

Мемлекеттік шекара арқылы тауарларды өткізу процесін мониторингтеу нәтижелері бойынша Мемлекеттік кірістер комитеті мыналарды анықтады:

Экспорттық бақылау бойынша:

— Алып қою тізбесіне енгізілген тауарларды әкетудің 389 әрекеті (133 млн. теңге сомасына әкімшілік айыппұл салынды);

— тыйым салулар мен шектеулер белгіленген тауарларды әкетудің 2 302 әрекеті (мұнай өнімдері, медициналық маскалар, медициналық қолғаптар, түсті және қара металл сынықтары, ағаш материалдары, картоп, ұн және т.б.);

— экспорттық бақылау нормаларын сақтамаудың 181 фактісі (химикаттар, жарылғыш заттар, рентген аппараттары. Сондай-ақ табиғи уранды заңсыз әкетуге әрекет жасалды — қылмыстық іс қозғалды, әскери үлгідегі қаруға арналған патрондар — ҚР экспорттық бақылау саласындағы уәкілетті органының транзиттік өнімдеріне рұқсатсыз);

әкелінетін тауарлар бойынша,

— жалған алушыларға тауарға ілеспе құжаттарды ресімдеудің 2,6 мың фактісі (импортқа және банкроттыққа қатысы жоқ);

— жалған транзиттің 6 мың фактісі — бұл Қырғыз Республикасынан транзит ретінде мәлімделген барлық тауарлар ағынының 20% құрайды (РФ тарапынан 7,7 мың фактіні анықтады);

Мониторинг ҚҚС бойынша 2,1 млрд. теңге сомасына 2,6 мың қосымша салық есебін қамтамасыз етті.

Тауардың тауар-көлік жүкқұжаттарында көрсетілген мәліметтерге сәйкестігіне ерекше назар аударылады. Қырғызстаннан келе жатқан автомашиналарға қатысты 1547 тақырыптық салықтық тексерулерден 1505 жағдайда бұзушылықтар анықталды (98% !!!).

Бұзушылықтардың басым көпшілігі – Қырғызстаннан әкелінетін тауарлардың тауар-көлік жүкқұжаттарында көрсетілген атаулармен сәйкес келмеуі болып табылады. Бұдан басқа, ҚХР-да шығарылған тауар-көлік жүкқұжаттарында көрсетілген тауарлардың бағасы біздің еліміздегі ұқсас тауарлардың бағасынан әлдеқайда төмен. Жекелеген жағдайларда 400 есеге дейін. Бұл Қазақстан Республикасының және әріптес елдердің бюджетіне ҚҚС толық түспеуіне әкеледі.

Мысалы, 2019 жылы «Алекс Транс» ЖШҚ Ресейге транзитті мәлімдеді. Халықаралық тасымалдаудың көлік құжатында ол 2,2 млн. сомға 19,8 тонна көлемінде халық тұтыну тауарларының құнын көрсетті. Қазақстанның кедендік құнының индикаторларымен салыстырғанда әйелдер джинсы бағасы 400 есе ($ 16-ға $ 0,04), футболкаларға 150 есе ($ 12-ге $ 0,08), ал қой терісінің пальтосы 400 есе ($40-қа $0,1), ерлерге арналған джинсы үшін 15 есе ($17-ге $1,1), әйелдер мен ерлерге арналған аяқ киім үшін 80 есе ($16-ға $0,2) төмен.

Оған қоса, сол кәсіпкер жалған транзитке 51 мәрте жол берген. Яғни тауарлар Қазақстан аумағында қалды, және олар бойынша салық төленбеді. Тек осы сыртқы экономикалық қызметке қатысушыдан келтірілген залал 700 миллион теңгеге немесе 1,7 миллион АҚШ долларына бағаланады.

Жалпы цифрларға келетін болсақ, онда Қырғыз Республикасының экспорты мен Қазақстан Республикасының импорты туралы деректер айтарлықтай өзгеріп отырады: Қырғызстанның цифрлары 10 есе төмен. Олардың ақпараты бойынша 2019 жылдың 9 айында Қазақстанға экспорт 18 миллиард теңгені, ал біздің деректер бойынша — 186 миллиард теңгені құрады. Құнды төмендету және жалған транзит фактілерін ескерсек, сәйкессіздіктер одан да көп болады.

Сонымен қатар, Қырғызстаннан Қазақстанға және Ресейге әкелінетін қытай тауарларының көлемі ҚХР-дан Қырғызстанға ресми импортының көлемі 2 есеге асады. Өткен жылы Қытайдан Қырғызстанға 75 мың тонна тауар импортталды, ал экспортталғаны — 149 мың тонна (Қазақстан Республикасына және Ресей Федерациясына тасымалданды).

Өзара саудадағы мұндай жағдай Қазақстан Республикасының бюджетіне нұқсан келтіреді және қазақстандық бизнесті бәсекелестіктің тең емес жағдайларында қалдырады.

ЕАЭО туралы шарттың 3-бабына сәйкес, ЕАЭО жұмысының негізгі қағидаттары өзара тиімді ынтымақтастық, теңдік және тараптардың ұлттық мүдделерін есепке алуды қамтамасыз ету, сондай-ақ нарықтық экономика мен адал бәсекелестік қағидаттарын сақтау болып табылады.

2019-2020 жж. ішінде әртүрлі деңгейлерде бірнеше рет кездесулер өткізілді, онда тауарлардың көлеңкелі айналымын азайту мәселелері бойынша өзара іс-қимыл қажеттілігі талқыланды.

Импорттың және жалған транзиттің көлеңкелі айналымының жолын кесу үшін құзырлы органдардың өзара іс-қимылы маңызды. Қазақстан фискалдық органдары Өзбекстан Республикасымен экспорттық декларациялардың алдын-ала ақпараттарын онлайн режимінде алмасуды жүргізуде. Осы жылдан бастап ҚХР-мен де. Басқа елдермен де жұмыс жүргізілуде.

Өзара іс-қимыл бойынша ұсыныстар қырғыз тарапының атына да жолданды. Алайда, проблеманы шешуде біздің сұрау салуларымыз жауапсыз қалып отыр.

Жалпы, ЕАЭО елдерінен ҚҚС түсімі өткен жылы 1,2 есеге немесе 122,0 млрд. теңгеге ұлғайды.