ҚР Премьер-Министрі Әлихан Смайыловтың төрағалығымен өткен Үкімет отырысында төтенше жағдайлар министрі Юрий Ильин су тасқыны қаупі жоғары өңірлерді атап өтті.

Оның ішінде Ақмола, Ақтөбе, Алматы, Атырау, Шығыс Қазақстан, Жамбыл, Батыс Қазақстан, Қарағанды, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Түркістан және Абай, Жетісу облыстары бар.

Қардағы су қорының мөлшерін, топырақтың күзгі ылғалдылығын, оның қату тереңдігін талдап, сондай-ақ қар астында мұз қабығының болуын ескере отырып, су тасқыны қаупі бар аймақтар тәуекел дәрежесіне қарай бөлінеді.

Тәуекелдері орташа өңірлерге Павлодар және Ұлытау облыстары жатады.

«Бүгінгі таңда су басу қаупі аймағында 255 елді мекен бар, бұл 127 мыңнан артық үй және 700 мыңнан астам азамат қалып отыр. Өткен жылғы су тасқынының өтуін талдау қорытындысы су басудың негізгі себептері өзен арналарының толып кетуі мен балдырлануы, дренаждық-арық жүйелерінің болмауы, су қорғау белдеулерінде үйлер салу екенін көрсетті», – деді Юрий Ильин.

Су тасқыны кезеңіндегі тағы бір проблема жолдарда судың толып кетуі және олардың бұзылуы, бұл көлік қозғалысының үзілуіне және жекелеген елді мекендердің оқшаулануына әкеледі. Бүгінгі таңда республика бойынша су жайылуға бейім 482 автомобиль және 600 астам теміржол учаскесі бар.

Жыл сайын жолды су басуына байланысты Қарағанды облысындағы Нығман кентімен байланыс қиынға соғады. Алайда, облыс әкімдігі бұл мәселені жыл сайын назардан тыс қалдырады. Бұл ретте тұрғындар бұл туралы біле отырып, өнімдер мен дәрілердің қорын дербес және алдын ала дайындайды. Осыған ұқсас жағдай Ақмола облысы Ягодное ауылының ауданында үнемі қалыптасып келеді.

Осыған байланысты Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі жергілікті атқарушы органдармен бірлесіп автомобиль жолдарын жобалау және жөндеу кезінде жаңа құрылыстар құруды көздеуі немесе қолданыстағы су өткізгіш құрылыстарының өткізу қабілетін арттыруы қажет.

«Жергілікті жерлерде тиісті деңгейде емес су қорғау белдеулерінің жерлерін су қорының жерлеріне ауыстыру мәселесі шешілуде. Су қорғау белдеулерінде объектілер салу фактілері бар, бұл қазірдің өзінде олардың су басуға бейімділігін алдын ала анықтаған. Мысалы, өткен жылдың көктемінде су қорғау аймағында орналасқан Қарағанды қаласында үш қабатты үйлердің жертөлелері су астында қалды», – деді ТЖ министрі.

«Су тасқыны жағдайының ықтимал асқынуларына жедел ден қою мақсатында 35 мыңнан астам адам, шамамен 11 мың бірлік техника, 12 дана Қазавиақұтқару әуе кемесі, 650 артық жүзу құралы және 3 мыңнан астам мотопомпа санында күштер мен құралдар топтамасы қалыптастырылды. Өңірлердің су тасқынына әзірлік дәрежесі Қарағанды қаласында басқарма штабымен бірге «Көктем-2023» республикалық командалық-штабтық оқу-жаттығу барысында тексерілетін болады», – деді ТЖМ басшысы.

1 ақпан мен 1 наурызға дейін «Қазгидромет» РМК нақты болжам жасайды, осыны ескере отырып, ТЖ министрлігінің күштері мен құралдарды уақытылы жеткізу үшін топтамалары түзетіледі және қажет болған жағдайда резервтік топтар енгізіледі.

Сондай-ақ Юрий Ильин су тасқынына қарсы іс-шараларды іске асыру туралы баяндады, онда жекелеген өңірлерде оларды орындауға формалды тәсіл сақталады. Үкімет отырыстарының қорытындыларына қарамастан (2022 жылғы маусым мен қыркүйекте) әкімдіктер 2022 жылға көзделген Жол картасының барлық іс-шараларын іске асыруды қамтамасыз етпеді.

Бүгінгі таңда 68-ден 15,6 млрд теңгеге 41-ші іс-шараны іске асыру аяқталған жоқ. Бұған жергілікті бюджеттерден қаражат бөлу немесе уақтылы бөлінбеу ықпал етті.

Өңірлерді дамыту жоспарларына халықты еріген қар және жаңбыр суынан қорғау деңгейінің индикаторын енгізу және 2021–2023 жылдарға арналған су тасқынына қарсы іс-шаралардың Жол картасын іске асыру өзінің тиімділігін көрсетті.

Әкімдіктер 2022 жылы 11 млрд теңгеден астам сомаға Жол картасы шеңберінде 41 іс-шараны, ал Өңірлерді дамыту жоспарында 416 іс-шараны іске асырды. Бұл өзен арналарының аса қауіпті учаскелерінде инженерлік-қорғау жұмыстары, 1,5 мың км астам каналдарды және арықтарды тазарту, 40 гидротехникалық құрылыстарды жөндеу, қорғаныш бөгендері мен біліктерін 16 км салу және 43 км жөндеу, екеуін салу және 26 км нөсер кәріздерін тазарту, автомобиль жолдарында 105 су өткізу құбырын орнату және 51-ші жергілікті құлақтандыру жүйесін пайдалануға беру. Қабылданған шаралар 213 елді мекеннен қауіп-қатерді алып тастауға және 550 мыңнан астам адам тұратын 580 елді мекен үшін барынша азайтуға мүмкіндік берді.

«Өткен жылдардағы тәжірибе көрсеткендей, елді мекендерді су басу қаупінің алдын алуда қардың уақытылы шығарылуы, су айдау құралдарының болуы және өзендердегі мұздың әлсіреуі үлкен аса маңызды», – деді төтенше жағдайлар министрі.

Юрий Ильин өз баяндамасында елді мекендердегі үйлерді су басу қаупін азайтуға көмектесетін бірқатар мәселелерге тоқталды.

Бірінші. Көпірлерді, инженерлік және басқа да жол су өткізу құрылыстарын тасқын және еріген сулардың жоғары көлемін өткізуге дайындау. Республикалық көлік магистральдарының, облыстық және аудандық маңызы бар жолдардың толып кету қаупі мен қирау қаупін уақытылы жою.

Екінші. Қалалық және ауылдық елді мекендердің аулалары мен аумақтарынан, әсіресе су тасқыны қаупі бар аумақтардан қар шығару жөніндегі жұмысты күшейту, сондай-ақ арық-каналды және дренаждық жүйелерді, өзен арналарын, коммуналдық гидротехникалық құрылыстар мен қорғаныш бөгендерін су тасқыны мен еріген сулардың жоғары көлемін өткізуге дайындау.

Үшінші. Өткен жылдардағы су тасқыны жағдайының қайталануын болдырмау үшін әкімдіктер бірінші кезекте өткен жылы аяқталмаған және осы жылдың соңына дейін жоспарланған су тасқынына қарсы іс-шараларды іске асыруға қаржы бөлуі қажет.

Республикадағы су тасқыны кезеңіне дайындығы және алдын ала гидрометеорологиялық жағдай бойынша экология және табиғи ресурстар министрі Зульфия Сүлейменова баяндады.

2023 жылғы 10 қаңтардағы жағдай бойынша республиканың жазықтықты аймақтарында ылғал қорының көпжылдық мәнімен салыстырғанда жоғары:

– Ақмола облысының өзен бассейндерінде 11–21%;

– Солтүстік-Қазақстан облысының өзен бассейндерінде 15%;

– Қарағанды облысының өзен бассейндерінде 22–33%;

– Қостанай облысы өзен бассейндерінде 14–72%;

– Ақтөбе облысының Ілек бассейнінде 53% жоғары.

Жекелеген өзен бассейндерінде көпжылдық орташа мәндер көрсеткішінде: Қостанай облысының өзен бассейндері (Тобыл, Аят), Ақмола облысында (Есіл, Сілеті) және Ақтөбе облысында (Ор).

Топырақтың күзгі ылғалдылығының көрсеткіштері келесідей. Орташа көпжылдық мәндерден жоғары:

– Ақмола және Солтүстік Қазақстан облыстарының өзендерінің бассейндерінде 23–46%-ға;

– Қостанай облысы өзендерінің бассейндерінде 12–123%-ға;

– Атырау және Ақтөбе облыстарының бассейндерінде 15–72%-ға;

– Батыс Қазақстан облысының өзендерінің бассейндерінде 33–104%-ға.

Қарағанды облысының бассейндеріндегі орташа көпжылдық мәндерден 22–44%-ға және Ұлытау облысында – 34–37%-ға, сондай-ақ Ақмола облысының жекелеген өзендерінде (Есіл, Сілеті, Шағалалы) – 21–47%-ға, Ақтөбе облысында (Темір) – 13%-ға төмен. Сонымен қатар Батыс Қазақстан, Атырау және Ақтөбе облыстарында топырақтың қату тереңдігі былтырғы көрсеткіштерден орта есеппен 7-ден 35 см-ге дейін жоғары. Қарағанды, Ақмола, Солтүстік Қазақстан және Қостанай облыстарында өткен жылғы көрсеткіштерден орта есеппен 7-ден 59 см-ге дейін төмен.

«Жоғарыда аталған факторларды ескере отырып, ақпан және наурыз айларында температураның күрт көтерілуі және қатты жаңбыр болған жағдайда еріген жаңбыр су тасқыны пайда болуы мүмкін», – деді экология және табиғи ресурстар министрі Зүлфия Сүлейменова.

Сонымен қатар наурыз айында жауын-шашын мөлшері республиканың басым бөлігінде (11–20 мм норма кезінде), Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Ақмола, Павлодар, Абай, Қостанайдың солтүстік-шығысында (13–23 мм норма кезінде), Алматы облысының оңтүстік-шығысында, Жетісу облысында нормаға жуық болады.

Бетті дайындаған Маржан АЛПЫС