Жұмағали Өмірбектің сан қырлы мұрасы жайлы сыр
Қазақ халқының мәдениеті мен өнері – ұлттың рухани байлығы мен тарихи мұрасының негізі. Ұлт мәдениетінің өркендеуі белгілі бір тарихи кезеңдерде ел үшін елеулі еңбек сіңірген тұлғалардың есімімен тікелей және тығыз байланысты. Сондай тұлғалардың бірі – Торғай даласының тау тұлғасы, сан қырлы өнерпаз Жұмағали Өмірбек. Оның өнері мен қызметі туған жерінің мәдени дамуына ғана емес, ұлттық құндылықтарды сақтауға және ұрпақ тәрбиесіне айтарлықтай ықпал етті.
Торғай даласынан шыққан белгілі сазгерлер, өнерпаздар кезең-кезеңімен өздерінің ән-жырларымен елді алға оздырса, олардан кейінгі сегіз қырлы, бір сырлы өнерпаз Жұмағали Өмірбек те мәдениет саласына зор үлес қосып, оны ілгері дамытқан шығармашыл тұлға. Қызмет жолын қарапайым мұғалімдіктен бастаған, әнші, сазгер, күйші, Өзбекәлі Жәнібековтен сабақ алған өнер жанашыры, жастар ісіне белсене араласқан тәлімгер, ізденімпаз ұйымдастырушы, білікті басшы, сөз бастаған шешен, шежіреші, ақынжанды Жұмағали Өмірбек ақжарқын, кішіпейіл, достыққа адал, елжанды тұлға. Ол облыстық мәдениет басқармасының бастығы болып тағайындалып, Торғай облысының өнері мен мәдениетін дамутыға зор үлесін қосқан.
Ж. Өмірбектің туған еліне адалдығы мен адамгершілік парасаты туралы ел ішіндегі әңгіме бір төбе. Оны табанының ес білгелі туған топырақтан таймағаны дәлелдейді. Қарағандыда оқып, елге оралып, талай ел мен жерді араласа да, ата-мекеніне асығатын. Қостанай мен Алматы, Астана қалаларына шақырса да бармаған. Жұмағали ата Арқалықтың, ата-жұрты Батпаққараның болашағына сенген және басқаларды да сендіре білген адам. Ол 1988 жылы жабылып қалған Торғай облысының 1990 жылы екінші рет ашылуына да үлесін қосқан қайратты жан.
Қазақстан Республикасының мәдениет қайраткері, «Мәдени мұра» жөнінде Қазақстан Сәулетшілер Академиясының академигі, Арқалық қаласының құрметті азаматы, сазгер Жұмағали Сүлейменұлы Өмірбек – 1942 жылдың 1 ақпанында, Амангелді ауданы «Жаңатұрмыс» колхозының «Ғалым түбегі» деген жерде дүниеге келген. Дәлірек айтсақ, 1 май ауылдық кеңесіне қарасты Байғабыл ауылының тумасы.
Әкесі Сүлеймен еңбек жолын 1930 жылы 1-май ауылдық советінде хатшылықтан бастап, «Чапаев», «Жаңатұрмыс» «Сталин» және ірілендірілген «Андреев» колхоздарында төрағалық жасап, 1960 жылы «Дәмді» кеңшарында директордың орынбасары, 1961 жылдан «Амантоғай» кеңшарының «Шақпақ» бөлімше меңгерушісі қызметін атқарды.Ал анасы Зейнелғарап еңбек жолын сол 1-май ауылдық кеңесінде кітапханашы, «Қызыл Отау» меңгерушісі, сатушылықтан бастап 1949 жылы 37 жасынан «Андреев», «Каганович» колхоздарының төрағасы міндетін атқарды.Ең қызығы 1951–54 жылдар аралығында ерлі-зайыпты Өмірбековтер қатар жатқан «Ақсуат», «Андреев» колхоздарында төраға болып қатар басқарды.Оқушы кезінің өзінде домбыра, сырнай тартуға қабілеті зор, «басқарманың баласы» сүйкімділігімен көпшіліктің көзайымына айналған еді. Жұмағали Сүлейменұлы жасынан пысық, құймақұлақ болып өсті. Бір айтылған әңгімені сол қалпында баяндап беретін қасиетіне өзгелер түгіл, әке-шешесі де таңғалатын болыпты.
— Бұл бала түбі тарихшы болатын шығар, – дейді екен Құлахмет сияқты көпті көрген аталары. Оның тағы бір қасиеті титтейінен өнерге әуес болуы. Домбыра тартып, ән салды. Мұнысын көрген Нұрхан мен Ахметжан жырау: – «Сүлеймен шырақ, сенің мына балаң түбі жақсы өнер иесі болуға тиіс. Бетінен қақпай өсір! – дейді. Өнер оған анасы Зейнелғараптың сүтімен келген. Зейнелғарап анамыздың шешесі – Қаршыға, інісі Жасымбек деген кісілер әнші, домбырашы болған. Жұмағали Сүлейменұлы домбыра тартуды туған нағашысы Жасымбектен үйренген. 1959 жылы Қарағанды мемлекеттік педагогикалық институтының физика-математика факультетіне түсіп, оны 1965 жылы бітіріп шығады. Жұмағали Сүлейменұлы институтта оқып жүргенде-ақ Қарағанды қаласында өткен аймақтық домбырашылар байқауының бірнеше мәрте жеңімпазы болған екен. Тіпті түрлі спорттық жарыстарға да қатысып, еркін күрестен 1-разряд, бокстан 3-разряд орындаған. 1965–1968 жылдарда Амантоғай сегізжылдық мектебінде мұғалім болып жүргенде балаларды спорт пен өнерге баулып, аудандық оқушылар спартакиадасы мен көркемөнерпаздар байқауында оның шәкірттері талай мәрте жүлделі орындарды иеленгендеріне ел куә болған.
Оның «Қос толғау», «Мамыражай», «Жаймашуақ», деп аталатын күйлері мен «Ақтаңдақ жылдар» атты күрделі тағдырлар тартысына құрылған поэма-реквиемі, «Ана тілегі», «Жеңге мен қайын» деп аталатын әндері, «Той салтанаты салауаттық» деген кітапшасы жарық көрді. Бұлардың қай- қайсысы да қоғамдық- әлеуметтік мәнге ие, ұлттық, халықтық өнердің қайнар бұлағынан суарылған туындылар. Онда терең тебіреніс, жанға жайлы лиризм шуағы, драмалық тартыс, шалқыма сазы бар. Жерлес ақындар Мұрат Жүнісұлының «Ауырма, жүрек ауырма!», Жұмаш Сомжүректің «Сал домбыра», Әбжан Әбілтайдың «Арқалығым, армысың!», Ғафу Қайырбековтың «Неткен сүйікті ең?!», Серік Тұрғынбектің «Ерке өзен – Есілім», Сәбит Досановтың «Толқындар» сондай-ақ Бәтима Қосылбаеваның «Азамат керек осындай», Тұтқабай Иманбековтің «Қызыма», Қадыр Мырза-әлидің«Қайны мен жеңге», Тоқтарбай Байбағыловтың «Немерем», Жарылғасын Мырзалиевтің «Торғайды аңсау» атты өлеңдерінің сөзіне жазылған сазды әуендері кімді де болса бейжай қалдырмайды.
Жұмағали Өмірбектің көпшілік әндері мен күйлерін оның өнердегі сүйікті шәкірттері Ғазиза Жұмекенова, Қалибек Деріпсалдин, Бақытжан Сәуекенов, Бораш Әбеновтің орындағанын тыңдарман қауым жақсы біледі.
Саналы ғұмырын туған өлкесіне адал қызмет етіп, оның гүлденуіне арнаған Жұмағали Сүлейменұлы 1970 жылы «Ерен еңбегі үшін» медалі, 1972 жылы Қазақ КСР Жоғары Кеңесінің Құрмет грамотасымен, 2002 жылы Қазақстан Республикасының медениет қайраткері және Арқалық қаласының құрметті азаматы атақтарымен, 2001–2011 жылдары «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне –10 жыл» және «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне – 20 жыл» мерекелік медальдарымен, 2005 жылы Қостанай облысы әкімінің Құрмет грамотасымен марапатталып, 2002 және 2017 жылдары «Қостанай меценаттар клубы», «Музыка өнері» номинациясы бойынша арнайы сыйлығының лауреаты атанды. Ол елі сүйген – ер. Азаматқа елінің құрметінен артық қандай марапат бар?! Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні Жұмағали Сүлейменұлы Өмірбек – Қостанай –Торғай аймағының дуалы ауыз, ел ағасы, өресі биік өнерпазы. Оның мәңгілік естелік болып қалған бейнежазбалардан әңгімесін тыңдап, өнерін тамашалау, кісілік қалпын көру де біз үшін бір ғанибет.
Мен 79 жыл ғұмырында ел үшін деп еңбек еткен өнер иесі Жұмағали Сүлейменұлының адамгершілігі, іскерлігі, болмысы сипатталған ел ішіндегі естеліктерін тыңдап, газет, кітап жазбаларын оқып біраз ой түйдім.
Қажымас қайраткердің қалдырған мұрасынан үлгі алып, болашаққа аманаттау бізге парыз деп шештім. Түбінде өнер иесінің аты өзі туған өлкенің көшесіне беріліп, күйлері музыка мектептерінің оқу бағдарламасына енгізіліп, Жұмағали Өмірбек атындағы деген талай өнер байқаулары ұйымдастырылады деп сенемін.
Сәуле Сұлтыбай, Ы. Алтынсарин атындағы гимназияның мұғалімі,
Айзада Фазылхан, 6-сынып оқушысы, Арқалық қаласы
